https://www.ayad02.org/resimekleme/Belge/31120239914439.jpg

Adıyaman ilinin merkez ilçesidir. Kuzeyden Çelikhan, doğudan Kahta, güneydoğudan Samsat ve Atatürk Baraj Gölü ile, güneyden Fırat nehri ve batıdan Besni ve Tut ilçeleri ile çevrilidir. Önceleri şehir merkezindeki kale etrafında konumlanan yerleşim, il merkezi olduğu 1954 yılından itibaren genişlemiş ve büyümüştür.

Etimoloji

Tarih boyu farklı devlet ve milletlerin egemenliği altına giren Adıyaman, farklı isimlerle anılmıştır. Seyyah Ainsworth şehrin Doğulu coğrafyacılar tarafından Cholmodara adıyla bilindiğini, Romalılar tarafından da şehrin Carbanum diye isimlendirildiğini belirtmiştir. Bizans İmparatorluğu döneminde şehir Pordoniom olarak isimlendirilmiş, Süryaniler ise şehri Klevdiye olarak isimlendirmiştir. Müslümanların eline geçişinden sonra yerleşim Hısnımansur ismiyle bilinir olmuştur. "Mansur'un kalesi" anlamına gelen Hısnımansur isminin, bir rivayete göre Emevi komutanlarından Mansur bin Cavane sebebiyle, bir başka rivayete göre ise Abbasi halifesi Ebu Cafer el-Mansur sebebiyle verildiği söylenmektedir. Şehrin Kürtçe'de kullanılan ismi olan Semsûrun da Hısnımansur isminin bozulmasıyla oluşmuş olması muhtemeldir.

Şehir için bugün kullanılan Adıyaman isminin kökeni ile ilgili çeşitli iddialar ortaya atılmışsa da bu ismin kökeni tam olarak bilinmemektedir. Bazı araştırmacılar Adıyaman isminin Anadolu'da yaşamış eski bir halk olan Luviler'in dili olan Luvice'de "Ana Tanrıça Ülkesi" anlamına gelen Adaumana veya Ada-uma-(wa)na kelimelerinden geldiğini iddia etmiştir. Bölge halkı arasında ise Adıyaman isminin Kommagene Krallığı devrinde putperest babalarına isyan eden ve sonrasında öldürülen yedi kardeşin ardından söylenen Yedi Yaman tabirinin zaman içerisinde bozulmasıyla oluştuğu şeklindeki bir efsane anlatılmaktadır. Bir başka rivayete göre ise Adıyaman ismi, şehri fetheden Yaman Bey isimli bir komutanın adından gelmektedir. Bir başka rivayete göre ise Adıyaman ismi, güzel vadi anlamına gelen Vadi-i Leman tabirinin zamanla bozulmasıyla oluşmuştur.

Yerleşim Osmanlı dönemi kaynaklarında genellikle Hısnımansur ismiyle geçmişse de halk arasında, seyyahlar arasında ve Kamusü'l-Âlâm gibi eserlerde Adıyaman ismi de kullanılmıştır. 1837 yılında şehri ziyaret eden seyyah Ainsworth de yerleşim için Adıyaman ismini kullanmıştır. İlçe Cumhuriyetin ilk devirlerinde de resmi belgelerde Hısnımansur ismiyle anılmıştır. 1928 yılının sonunda alınan bir kararla şehrin ismi resmî olarak Adıyaman olarak değiştirilmiştir.

Tarihçe

Uzun yıllar boyunca Hısnımansûr adıyla anılan şehrin içinde olduğu bölgede yerleşimin tarihi oldukça eski dönemlere kadar uzanmaktadır. Bölgede tarih boyunca Hitit, Hurri, Mitanni, Kummuh, Asur, Pers, Seleukos, Kommagene Krallığı ile Roma ve Bizans hakimiyeti görülmüştür. 7. yüzyıldan itibaren İslâm akınları bölgede görülmeye başlamış ve 670 yılında yerleşiminde içerisinde olduğu bölge Emevî hakimiyetine geçmiştir. Emevî kumandanlarından Mansûr bin Ca'vene tarafından bugünkü kale inşa ettirildi. 758'de Abbâsî egemenliğine geçen Hısnımansûr, 926-958 yılları arasındaki Hamdaniler döneminden sonra yeniden Bizans hakimiyetine geçti. 11. yüzyılda Türk akınlarına uğrayan yerleşim, ilk defa 1066’da Selçuklu kumandanı Gümüştekin tarafından alındı. Artuklu, Eyyûbî ve Selçuklu, İlhanlı, Akkoyunlu, Dulkadiroğulları ve Memlüklü hakimiyetinden sonra 1515 yılında Osmanlı egemenliğine geçti.

Osmanlı idaresinde 1519'da Maraş eyaletine bağlı sancak olan yerleşim, 1531 yılında Elbistan sancağına bağlı bir kaza haline getirildi. 1519 yılında yerleşimin ilk tahririnde 1000 civarında Müslüman nüfusun yanında yerleşimde 400 civarında da Gayrimüslim nüfus bulunmaktaydı. Hısnımansûr, 1563'te yeniden Maraş’a bağlandı ve uzunca yıllar bu konumda kaldı. Tanzimattan sonraki düzenlemede 1841'de kaza olan yerleşim, 1849'da Diyarbekir vilayetine bağlı bir sancak durumuna getirildi. 1859'da Malatya sancağına, 1883’te de Harput Vilayeti'ne bağlandı. Cumhuriyet döneminde Hısnımansûr, 1923'ten 1954 yılına kadar Malatya’nın ilçesi olarak kaldı. 22 Haziran 1954'te Adıyaman ilinin kurulmasıyla merkez ilçe oldu.

Atatürk Barajı'nın büyük bir kısmı Adıyaman ili sınırları içerisinde yer alır.